نرم افزار تراث

نرم افزار کتابخانه تراث، مجموعه ای بی بدیل از کتابهای مربوط به ادب، فرهنگ و علوم اسلامی می باشد که به همت محققان مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با محتوایی ادبی، تاریخی، حدیثی، اخلاقی، حکمت و فکاهه تهیه و تنظیم شده است.

ویژگی های منابع موجود در نرم افزار تراث

مجموعه کتاب های این نرم افزار چند ویژگی دارد:

1. اخبار مندرج در آنها پراکنده است، به گونه ای که اطلاعات این کتب می تواند در علوم مختلف بکار آید.
2. اخبار موجود در آن از میان اطلاعات بسیار دیگر رشته ها و علوم گزینش شده است، به گونه ای که نگارش این کتابها با مراجعه به کتب مختلف و گزینش اخبار با سبکی ویژه از میان آنها انجام یافته است.
3. مطالب و ارائه گزارشها در قالب بیان ادبی و گاه در قالب حکایت و داستان است به گونه ای که برای خوانندگان کششی در مطالعه آن ایجاد کرده و موجب رفع ملالت و خستگی می شود.
4. آنچه در این کتابها به طور عموم پیگیری می شود اخبار فرهنگی و ادبی است که در کتابهای تاریخ عمومی و رسمی بدان عنایتی نیست. از این رو مطالب مربوط به زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم به وفور در این کتابها یافت می شود. ضمن آن که اخبار مربوط به اقشار و طبقات فرودست نیز در این مجموعه ها آمده و به زوایایی از زندگانی اجتماعی ایشان توجه شده که در کتابهای رسمیِ تاریخ از آن خبری نیست. برای نمونه می توان اخبار مربوط به حیوانات و نحوه بکارگیری آن از سوی مردم و ارزش اقتصادی آن را برشمرد که در این مجموعه چندین کتاب در این موضوع موجود است.

بنابراین می توان این کتابها را "تاریخ فرهنگی" و کتبی "میان رشته ای" دانست که اطلاعات علوم مختلف به نحوی در آنها یافت می شود. هر چند بر این کتابها جنبه ادبی غلبه داشته است.

موضوعات کلی

موضوعات کلی این مجموعه را می توان به شرح زیر برشمرد:

علوم ادبی: که شامل علوم و فنون ادبی است و ریز موضوعاتی مانند شعر، کتابت، مَثَل، معانی و بیان و... را دربردارد. از جمله کتابهای مربوط به این موضوعات یاد شده که در این مجموعه بکار گرفته شده است می توان از الاغانی، صبح الاعشی فی صناعه الانشا، الامثال میدانی والاعجاز والایجاز نام برد.

اخبار و حکایات: در این مجموعه اخبار و گزارشها با بهره گیری از قالب روایت و داستان بیان شده و دسته بندی مطالب کتابها بیشتر موضوعی است مانند کتاب عقدالفرید و عیوان الاخبار.

علم و تمدن: در کتابهایی با این موضوع، علوم مختلف مسلمانان چون علم فلک و نجوم بررسی شده است مانند الآثار الباقیه بیرونی و الانواء ابن قتیبه.

آداب و اخلاق: در این دست کتابها عمدتاً مسائل اخلاقی پیگیری شده و گزارش هایی که بار اخلاقی داشته و مربوط به فرهنگ عمومی بوده گرد آمده است. نویسندگان این دست کتب معمولاً از آیات قرآنی و احادیث نبوی برای تثبیت مطلب مورد نظر بهره گرفته اند. کتابهایی مانند ادب الدنیا والدین ماوردی از این قبیل می باشد.

بخش های اصلی برنامه

بخش های اصلی این برنامه عبارت اند از: نمایش، جستجو، قرآن و لغت نامه.

نمایش

در صفحه ی نمایش، منابع کهن در موضوعاتی چون: ادب، شعر، بلاغت، مثل، تاریخ، اخلاق، حکایات، اخبار، تراجم، نجوم، حیوان و لغت وجود دارد. در این قسمت متن کامل 66 عنوان کتاب فارسی و عربی در 309 جلد قابل مشاهده است.

از طریق دو فهرست گزینشی و درختی دسترسی به متون کتاب برای کاربر فراهم گردیده است. افزون بر آن امكان انتخاب عنوان كتاب و جلد و صفحه ي آن از راههاي مختلف در بخش نمایش وجود دارد. ضمن این که می توان از طریق این گزینه کتب و یا ابواب و سرفصلهای آنها را محدود کرد. امكان تطبيق فهرست با متن كتب از دیگر قابلیت های گنجانده شده در صفحه ی نمایش است.

جستجو

در این بخش، امکان جستجوی موضوعی در 88000 عنوان باب به وسیله ی فهرست گزینشی برای محقق فراهم شده است. همچنین کاربر می تواند از طریق کلمه و عبارت، جستجوهای متنوع و پیشرفته ای در تمام متون انجام دهد. علاوه بر آن جستجوی سریع واژه ها و علائم ویرایشی در کتاب جاری (find) امکان پذیر است.

انواع جستجوی پیشرفته در فهرست و متن کتابها با عملگرهای جستجو و نیز امکان فهرست سازی از فهرست و متن کتب با استفاده از حروف نامعین (؟و*) و انجام عملیات مختلف در فهرست های ایجاد شده در این قسمت وجود دارد.

قرآن

در صفحه ی قرآن، متن کامل قرآن کریم با رسم الخط نیری همراه با دو قابلیت نمایش و جستجو وجود دارد. در این قسمت، قابلیت پژوهش در الفاظ قرآن کریم به روشهای گوناگون در قسمت جستجو نیز افزوده شده است. علاوه بر آن کاوش در آیات قرآن کریم به وسیله ی ریشه و مشتق کلمات برای محقق امکان پذیر است.

لغت نامه

در این بخش، متن كامل 7 دوره لغت نامه عربی و فارسی در 52 جلد با قابلیت جستجو از طریق ریشه و مشتق ارائه گردیده است. این کتاب ها عبارت اند از: كتاب العين، لسان العرب، مجمع البحرين، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، قاموس قرآن، المفردات في غريب القرآن و فرهنگ ابجدي (عربي و فارسي).

امكانات پژوهشي

امکانات پژوهشی نظیر (حاشیه نویسی)، (علامت گذاری)، (رنگی کردن) و (نمایه گذاری) کاربر را در استفاده ی بهتر از برنامه یاری می رساند.

علامت گذاري در جاهاي مختلف متن جهت مراجعات بعدي با استفاده از گزينه ي علامت گذاري برای کاربر امکان پذیر است. با استفاده از قابلیت نمایه زنی پژوهشگر می تواند با قراردادن نمایه یا عنواني خاص بر روي متن مطالعه در صورت نیاز دوباره به آن مراجعه کند.

همچنین گزینش قسمتی از متن، به کمک رنگی کردن و انتخاب عنوان مورد نظر برای آن فراهم است. افزون بر آن، گنجاندن قابلیت حاشیه نویسی موجب شده تا پژوهندگان، دیدگاه ها و نکته های مورد نظر خویش را در این قسمت وارد کرده تا در صورت نیاز بتوانند از آنها استفاده کنند.

سایر امکانات

«امکان چاپ» تمام متن کتاب و یا قسمتى از آن با اندازه‌هاى متفاوت در قسمت هاى مختلف این برنامه امکان‌پذیر است. کاربر با انتخاب گزینه «راهنما» در هر قسمت از برنامه که باشد، توضیحات مربوط به آن قسمت را مشاهده خواهد کرد. همچنین، مى‌تواند مطالبى را که به هنگام پژوهش انتخاب شده، به قسمت «یادداشت» انتقال داده و عملیات هاى متفاوتى را همچون ذخیره‌سازى، کپى و چاپ روى آن به انجام رساند.

در بخش «امکانات جانبى» به منظور سهولت استفاده از برنامه، هفت نوع صفحه کلید رایج همانند نور، زرنگار، ویندوز عربى و... گنجانده شده است. ضمن این که امکان انتخاب هر یک از هفت نوع قلم نمایش در این قسمت وجود دارد. پژوهشگر مى‌تواند براى تعیین مسیر و ثبت پژوهش هاى خود و نیز امکان حذف نمایه‌ها، حاشیه‌ها، رنگ متنها و علامت هاى موجود در همه کتب از گزینه «تحقیقات» استفاده کند.

قابلیت «تغییر زبان برنامه به سه زبان فارسى، عربى و انگلیسى» در این لوح فشرده وجود دارد که موجب تغییر زبان در همه قسمت ها به جز متن کتب برنامه مى‌شود. قسمت کتاب شناسی نیز برای آشنایی با متون موجود در برنامه و مؤلفان آنها در نظر گرفته شده است.

منابع

• مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، تاریخ بازیابی: 6 شهریور 1392.